Op papier gaat het helemaal niet slecht met de handel in boeken. Uit de wekelijkse update van de omzet van A-boeken, blijkt dat de markt fluctueert, dat wel. Was er in week 14 nog sprake van een daling van 3,9 procent (ten opzichte van dezelfde week vorig jaar), in week 15 steeg de omzet met twee procent, om in week 16 weer met 7,1 procent te dalen. In de eerste zestien weken van 2020 steeg de omzet licht (0,9%) in vergelijking met de eerste zestien weken van 2019. Nog niet zo heel veel aan de hand, zou je zeggen (al is het beeld al een stuk somberder als je kijkt naar de afzet). En toch dreigt voor een derde van de boekhandels als gevolg van de coronamaatregelen een faillissement.

Ik weet niet helemaal zeker of het waar is, maar ik vermoed dat de al gestaag toenemende onlineverkoop van boeken door de coronacrisis in een stroomversnelling terechtgekomen is, en dat de fysieke boekhandels daar – ondanks de oproep om lokaal te kopen en de bereidheid van boekverkopers om een blokje om te fietsen zodat kopers een boek snel in huis hebben – niet of nauwelijks van profiteren. Dat er, kortom, maar één winnaar is: de webwinkel die altijd al webwinkel was.

Dat voor veel fysieke boekwinkels het online verkopen van boeken tot voor kort bijzaak was, kun je die webwinkel die altijd al webwinkel was niet aanrekenen. Maar ondertussen heeft hij optimaal geprofiteerd van de omstandigheden en ligt hij een straatlengte voor op de concurrentie. Zo ver zelfs dat je bijna zou kunnen spreken van een monopolie op het online aanbieden van boeken. Daardoor is de webwinkel die altijd al webwinkel was ook nog eens in de positie om te bepalen onder welke voorwaarden hij bereid is uitgevers (en boekhandels die als ‘partner’ onder zijn paraplu boeken aanbieden) van dienst te zijn.
Van die afspraken – waar de fysieke boekwinkel op toelegt en de webwinkel die altijd al webwinkel was nog eens extra profiteert – merkt de boekkoper overigens niet zo veel: die betaalt altijd en overal dezelfde prijs voor een boek.

Dat het zo zit, blijkt niet uit de kale cijfers. Meten is in dit geval dus selectief weten. De schijn dat het relatief goed gaat in de boekenbranche bedriegt en het leed is met name voor de fysieke boekwinkel nog lang niet geleden. Tenminste tot 20 mei hebben fysieke boekhandels te maken met de intelligente lockdown. Daarna zijn zij gehouden aan de protocollen van de anderhalvemetereconomie en moeten ze maar hopen dat de boekkoper bereid is om zich naar een boekwinkel te wagen.

Zolang Nederland in de ban is van het coronavirus en de samenleving op slot zit, betalen fysieke boekwinkels voor hun meerwaarde – het ontmoeten, beleven en bladeren, om het maar even kort door de bocht te zeggen – een hoge prijs. Want, en dat blijkt ook niet uit de omzetcijfers: de huur moet betaald worden en in het lenigen van de nood veroorzaakt door die doorlopende en oplopende kosten voorziet de eenmalige belastingvrije Tegemoetkoming Ondernemers Getroffen Sectoren van vierduizend euro niet.

Mensen zijn boeken blijven kopen. Dat blijkt uit de cijfers. Maar dus niet iedereen is de fysieke boekwinkel trouw gebleven. Ook dat blijkt – al weet ik dat dus niet helemaal zeker – uit de cijfers. Het zal een hele kunst zijn om klanten terug te winnen. Want die klant – hoe loyaal hij voordien misschien ook was aan de fysieke boekwinkel – heeft inmiddels het gemak ontdekt van een anoniem 24/7 toegankelijk magazijn met een hele grote voorraad.
In deze tijden van ongemak weegt dat misschien wel zwaarder dan de troef die de fysieke boekwinkels uit zouden moeten spelen: kennis van zaken en kennis van hun clientèle. Als geen ander weten zij hoe vaste klanten en passanten op hun wenken te bedienen én ondertussen toch te verleiden om niet op zeker te lezen.
Dat is waarom ik boeken koop en blijf kopen bij de boekwinkel op de hoek.

Maar ondertussen vind ik wel dat die boekwinkel en al die andere boekwinkels op of om de hoek het aan zichzelf, aan mij en al hun andere klanten verplicht zijn om haast te maken met het optuigen en/of opschalen van een webwinkel. Een webwinkel is geen luxe en zeker geen bijzaak meer. Het is een belangrijk en volwaardig verkoopkanaal, niet alleen in tijden van crisis.
En wij boekkopers moeten er ondertussen maar vast aan wennen dat online kopen ook lokaal kan en we niet langer en masse onze toevlucht hoeven te zoeken tot de webwinkel die altijd al een webwinkel was.