Voorpublicatie

Fragment uit Medardo de Marchenea. Staatsgevaarlijk in koloniaal Curaçao

Staatsgevaarlijk in koloniaal Curaçao

Op 1 juli 1863 werd voor de Antilliaanse eilanden, waaronder Curaçao, de slavernij afgeschaft. Hiermee kon de Afro-Antilliaanse emancipatie een motiverende impuls worden gegeven. Ruim vijfenzestig jaar nadien constateerde Medardo de Marchena echter dat er van die emancipatie absoluut niets terecht was gekomen. In 1929 publiceerde hij het schotschrift Ignorancia ó Educando un pueblo. In ongekend felle bewoording hekelde hij het racisme en de hypocrisie van de – lokale en moederlandse – blanke elite en de uitbuiting van de Afro-Curaçaose bevolking. De Marchena schreef in het Papiaments, de creoolse moedertaal van hem en zijn mede-eilanders uit alle lagen van de bevolking. Het pamflet verschijnt, voorzien van een uitgebreide inleiding, voor het eerst in Nederlandse vertaling: ‘Onwetendheid of De vorming van een volk’.

Pedro Pablo Medardo de Marchena was de buitenechtelijke zoon van de Afro-Curaçaose vrouw Anna Delphina Wiel. Hij werd geboren op donderdag 29 juni 1899 in het stadsdistrict Willemstad op Curaçao. Zijn opvoeding werd financieel en emotioneel gesteund door zijn Joodse vader Abraham de Benjamin de Marchena. Van hem kreeg Medardo als jong volwassen man de achternaam. Dat was niet vanzelfsprekend en onderstreepte Abrahams verbondenheid met Delphina en hun zoon. In 1920 bezocht Medardo New York. Daar maakte hij kennis met de ideeën en idealen van de Afro-Caribische activist Marcus Garvey. Die liggen ten grondslag aan zijn felle pamflet.
Hij kwam er door in beeld bij de inlichtingendienst op het eiland. Inspanningen om hem gevangen te zetten mislukten, omdat wetgeving over vrijheid van meningsuiting hindernissen opwierp. Die verdwenen met het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Medardo werd opgepakt vanwege de dreiging om een staatsgevaarlijk gedachtegoed uit te dragen. Hij bracht de vijf oorlogsjaren door in een interneringskamp op Bonaire.

Krankzinnigengesticht

Eenmaal in het kamp werd De Marchena nog bedreigd door inspanningen van de procureur-generaal mr. Thys van der Laan om hem te laten opsluiten in het krankzinnigengesticht op Curaçao en hem zodoende voorgoed de mond te snoeren. De informatie die leden van de inlichtingendienst verstrekten en een dergelijke opname zouden rechtvaardigen, zijn – terugblikkend – weinig overtuigend. ‘De Marchena is net een ratelmachine, die onophoudelijk doorratelt, gooit van alles door elkaar, bekritiseert iedereen en alles, doet steeds een beroep op andere landen waar alles gezegd en geschreven mag worden (…), is door dit hopeloos geklets lastig voor zijn onmiddellijke omgeving.’ Het lag vervolgens voor de hand om De Marchena ‘als gevaarlijk voor de rust en algemeene veiligheid’ te beschouwen.
Het was niet ongebruikelijk in de koloniale periode om luidruchtige dwarsliggers de mond te snoeren door hen op te sluiten. Daartoe diende de verantwoordelijke psychiater wel mee te werken. Het leven van de Surinamer Louis A.G. Doedel (1905-1980) vormt een pijnlijk voorbeeld van het uitschakelen van een activistische criticus van het bestuur door hem in een inrichting onder te brengen.
Aantrekkelijke werkgelegenheid bracht Doedel in november 1929 naar Curaçao, waar hij als ambtenaar een betrekking bij de overheid vond. Na zich in een lang artikel scherp te hebben uitgelaten over het Nederlandse koloniale bewind werd hij ontslagen en in februari 1931 op de boot gezet terug naar Suriname. Daar ontwikkelde hij zich tot een volhardend en invloedrijk activist ten gunste van werklozen, zwaar onderbetaalde arbeiders en uitgebuite landbouwers. Uiteenlopend vakbondswerk, pamfletten, demonstraties, stakingen, redevoeringen en petities leidden ertoe dat hij vanaf 28 mei 1937 ‘ter observatie’ werd opgenomen in de Surinaamse inrichting Wolfenbuttel. Die zou hij pas weer verlaten vlak voor zijn dood in januari 1980!

Kritiekpunten

Een dergelijk lot werd Medardo de Marchena bespaard. De verantwoordelijke psychiater, Willem W. de Regt, keek geheel anders tegen De Marchena aan dan Van der Laan. De psychiater kon slechts constateren dat De Marchena ‘niet zenuwziek is, wel zenuwachtig, indien er geen andere redenen dan de in het dossier genoemde voor zijn interneering zijn, is zijn toenemende prikkelbaarheid verklaard en gerecht¬vaardigd.’
Het is tevens aannemelijk dat De Regt zich wel kon vinden in enkele belangrijke kritiekpunten van De Marchena. De Regt zou zich met verve inzetten voor de opbouw van de Democratische Partij, die uiteindelijk op 8 december 1944 werd opgericht. Bij de verkiezingen die begin november 1945 gehouden werden, stond De Regt op de tweede plaats van de lijst DP. Die partij verzette zich fel tegen het koloniale bestuur en tegen de invloed van de rooms-katholieke missie. Hierin vonden De Marchena en Regt elkaar.
De Regt wist de koloniale bestuurders echter zo te schofferen, dat hij werd ontslagen en vlak voor de verkiezingen naar Nederland werd teruggestuurd. En De Marchena? Had hij zijn lesje geleerd? Ja, zeker, maar niet zoals procureur-generaal Van der Laan dat voor ogen stond. Opruiende geschriften onder eigen naam zijn er van zijn hand niet meer verschenen. De Marchena vond op Bonaire gesprekpartners die hun denken maar al te graag wilden slijpen aan zijn ideeën en idealen.