Het maatschappelijk debat over de ontlezing van de jeugd en de beste oplossing hiervoor bestaat al langer. Dit debat heeft wel een nieuwe impuls gekregen door een opiniestuk van Yra van Dijk en Marie-José Klaver. In een uitgebreid artikel gaan zij in op populaire jeugdliteratuur, of hoe zij het noemen: “jeugdpulp”. Aan de hand van de recent uitgereikte Prijs van de Jonge Jury leggen ze uit wat er naar hun idee mis is met hedendaagse jeugdliteratuur. Hierbij geven ze voorbeelden uit de boeken van Mel Wallis de Vries. 

Van Dijk en Klaver beginnen hun stuk met de stelling dat de huidige oplossing voor ontlezing niet de juiste is, en zelfs schadelijk kan zijn voor jongeren. Deze oplossing is het onder de aandacht brengen van boeken die het commercieel goed doen, bijvoorbeeld door de Prijs van de Jonge Jury. Door boeken als die van de populaire jeugdboekenschrijfster Mel Wallis de Vries krijgen de jongeren een eenzijdig beeld voorgeschoteld en worden ze niet in staat gesteld om kritisch na te denken en tot zelfontplooiing te komen. Als Van Dijk en Klaver de boeken van Mel Wallis de Vries analyseren, komen ze tot de volgende conclusie:

“[De hoofdpersonen] zijn overwegend passief en lijken geen enkele inhoud of substantie te hebben. Ze hebben geen hobby’s (behalve vloggen of soms hockeyen), in het grootste deel van het boek geen toekomstdromen, en geen interessante of originele gedachten. De personages be- en veroordelen elkaar op hoe ze eruit zien, en wat ze eten en drinken. Daar gaan hun gesprekken ook over.”

Van Dijk en Klaver beredeneren overigens niet alleen dat de boeken die zij onder ‘jeugdpulp’ scharen, zwak in elkaar zitten en bijdragen aan vereenvoudigde wereldbeelden, ze gaan zo ver om te zeggen dat dit soort boeken gevaarlijk kunnen zijn voor jongeren: 

“De lezer zit zo gevangen in het wereldbeeld van deze tieners en krijgt geen hulp van een auteursstem of anderszins relativerende, normaliserende of moraliserende interpretatie. Dat is bij deze leeftijdsgroep nog schadelijker, omdat die niet mimetisch leest, maar belevend: de kinderen ondergaan het verhaal echt.”

Als het aan Van Dijk en Klaver ligt zouden we dit soort boeken dus niet langer moeten aanraden aan kinderen, of überhaupt toe moeten staan in het curriculum. Het is in plaats daarvan belangrijk dat de jongeren op school boeken lezen met meer (of in ieder geval andersoortig) inhoud dan die van Mel Wallis de Vries, zodat ze meer kennis krijgen over de belevingswerelden van andere mensen uit de maatschappij en middels literatuur de ruimte krijgen om tot zelfontplooiing te komen. 

Het stuk van Van Dijk en Klaver bleef niet onopgemerkt in de wereld van de kinder- en jeugdboeken. Van verschillende kanten kwam kritiek op het opiniestuk. Onder andere van Gerlien van Dalen en Giel van Strien, directeuren van Stichting Lezen en Passionate Bulkboek, organisaties die de Jonge Jury ondersteunen. Van Dalen en Van Strien stellen in een opiniestuk in de Volkskrant juist dat schrijvers van jeugdthrillers de onderwerpen die zij bespreken aan de kaak willen stellen en onder jongeren bespreekbaar willen maken. Daar komt nog bij dat de auteurs van deze boeken langsgaan op scholen en met leerlingen praten en ze op deze manier enthousiasmeren voor hun boeken, maar ook voor lezen in het algemeen. Volgens Van Dalen en Van Strien zijn het juist de boeken van Mel Wallis de Vries en andere genomineerden en/of prijswinnaars van de Prijs van de Jonge Jury die maken dat een leerling een positieve eerste ervaring heeft met boeken en lezen. Vanuit deze positieve ervaring gaat de leerling misschien wel op zoek naar andere boeken, mogelijk met meer diepgang. 

Ook Carlie van Tongeren, schrijfster van Young-Adult boeken, levert in de Volkskrant kritiek op het stuk van Van Dijk en Klaver. Zij kiest hierbij een andere insteek dan Van Dalen en Van Strien, en gaat juist in op het eenzijdige beeld wat Van Dijk en Klaver in hun artikel oproepen. Zij stelt dat het klopt dat de prijswinnaars van de Jonge Jury inderdaad vaak thrillers zijn, maar dat dat niet de enige boeken zijn die bijvoorbeeld op shortlists eindigen of ‘leestip’ worden van de Jonge Jury. Daarnaast onderstreept ze het belang van een kinderboekenjury die ook daadwerkelijk bestaat uit kinderen en jongeren. Een ander belangrijk punt van kritiek is op de neerbuigende houding van de literaire ‘elite’: 

“De enorme, groeiende kloof die er is tussen de elite – zoals ik u, excuus, toch even noem – die de ‘echte’ literaire werken nu zelfs al in de onderbouw wil opdringen. En de jongeren zelf – of eigenlijk: de ‘gewone’ bevolking, die mogelijk minder opleiding en/of kansen heeft dan u zal krijgen. En tevens de kloof tussen wat we zouden wíllen dat jongeren lezen en wat reëel is om te verwachten.”

Sylvia Witteman reageert in haar column in de Volkskrant ook op het stuk van Van Dijk en Klaver en volgt daarbij de belangrijkste punten van Van Dalen en Van Strien. Zij schrijft: 

“Wild [een boek van Mel Wallis de Vries] is inderdaad pulp. Is het erg dat tieners pulp lezen? Nee hoor. Elk boek dat een kind vrijwillig en voor zijn plezier leest is meegenomen. Wie weet denkt hij/zij na de zevende Wallis de Vries: ‘als lezen zo leuk kan zijn, dan durf ik ook wel eens een andere schrijver te proberen’, en belandt via Stephen King bij Shakespeare.”

Via het radioprogramma Dit is de Dag reageert Marie-José Klaver op de kritiek op haar opiniestuk. Hierin nuanceert zij haar kritiek enigszins, volgens Klaver maakt het weinig uit wat jongeren lezen in hun vrije tijd, maar juist in de klas zou er meer aandacht moeten zijn voor meer ‘gelaagde’ boeken.

De grote vraag is natuurlijk wat Mel Wallis de Vries hierop te zeggen heeft, maar tot nu toe heeft ze zich nog niet in de discussie gemengd. Verstandig, wellicht?  

— 

Richtje Scholtmeijer