Nobelprijs voor Literatuur voor Abdulrazak Gurnah (copy)

Het nobelprijs comité maakte op 7 oktober de winnaar van de Nobelprijs voor Literatuur bekend. Deze is gewonnen door Abdulrazak Gurnah uit Zanzibar, Tanzania. Het nobelcomité roemt de schrijver vanwege zijn “uncompromising and compassionate penetration of the effects of colonialism and the fate of the refugee in the gulf between cultures and continents.”

Geboren in 1948 op het eiland Zanzibar, Abdulrazak Gurnah was gedwongen om op achttienjarige leeftijd zijn geboorteland te ontvluchten: onder het nieuwe regime van President Abeid Kurime vond discriminatie tegen inwoners van Arabische afkomst plaats. Uiteindelijk vonden op grote schaal moordpartijen plaats. Pas in 1984 keerde Gurnah terug naar Tanzania, kort voor het overlijden van zijn vader.

Hij was tot voor kort een professor Engels en Postkoloniale literatuur aan de universiteit van Kent in Canterbury. Zijn oeuvre bestaat uit tien romans en meerdere korte verhalen. Hoewel Gurnah in het postkoloniale gedachtegoed opereert, hij heeft in al zijn werken “striven to avoid the ubiquitous nostalgia for a more pristine precolonial Africa,” aldus de commissie van de Nobelprijs.

Al is Gurnahs werk gedeeltelijk geschreven tijdens zijn ballingschap, het heeft betrekking op zijn achtergelaten thuisland. Dus benoemt de commissie herinneringen als essentieel onderdeel van het begin van Gurnahs schrijverscarrière. In zijn debuutroman Memory of Departure gaat over een jongeman die zich van zijn sociale verplichtingen tegen de onderdrukking hoopt los te maken. Hij faalt en wordt vernedert, gedwongen terug te keren naar zijn disfunctionele familie. In zijn tweede roman, Pilgrims Way, staat de vluchtelingenervaring in zijn nieuwe land centraal. Het hoofdpersonage wordt met het racisme in Engeland geconfronteerd, maar langzaamaan opent Daud over zijn verleden en leert hij delen van de Engelse cultuur te accepteren. De focus in het Gurnah ligt voornamelijk op identiteit en zelfbeeld.

Gurnahs literaire doorbraak was met Paradise, gepubliceerd in 1994 en op de shortlist voor de Booker Prize geplaatst. Het is een hervertelling van Josephs verhaal uit de Koran, afgezet tegen de achtergrond van een gewelddadig en gekoloniseerd Oost-Afrika. Paradise is een liefdesverhaal en een coming-of-age story, maar met het pessimistische einde waar Yusuf, het hoofdpersonage, gedwongen wordt zijn liefde te verlaten in ruil van een gedwongen dienstplicht in het Duitse leger.

In zijn laatst uitgebrachte roman Afterlives in 2020, zet Gurnah de thema’s uit Paradise voort. Wanneer het hoofdpersonage Hamza terugkeert naar zijn geboorteplaats nadat hij gedwongen was voor de Duitsers te vechten, vindt hij geen familie noch vrienden. Het verhaal wordt verteld door middel van meerdere generaties waarin de wereld constant verandert. “The denouement is shocking and as unexpected as it is alarming. But in fact the same thought recurs constantly in the book: the individual is defenseless if the reigning ideology – here, racism – demends submission and sacrifice.”

Het uiteindelijke oordeel van de Nobelprijs commissie over Gurnahs oeuvre is als volgt:

“Gurnah’s dedication to truth and his aversion to simplification are striking. This can make him bleak and uncompromising, at the same time as he follows the fates of individuals with great compassion and unbending commitment. His novels recoil from stereotypical descriptions and open our gaze to a culturally diversified East Africa unfamiliar to many in other parts of the world. In Gurnah’s literary universe, everything is shifting – memories, names, identities. This is probably because his project cannot reach completion in any definitive sense. An unending exploration driven by intellectual passion is present in all his books, and equally prominent now, in Afterlives, as when he began writing as a 21-year-old refugee.”

Zijn boeken Memories of Departure en Paradise zijn naar het Nederlands vertaald als Herinneringen aan mijn zwarte rotjeugd en Paradijs. Verder is zijn werk vertaald naar het Zweeds, Duits en Frans.

Hier is de bekendmaking van de winnaar te bekijken. Ook stellen journalisten vragen over de Nobelprijswinnaar in deze video. De volledige press release kan hier gelezen worden. Een kort interview met Abdulraza Gurnah over de Nobelprijs is hier te bekijken.

—

Juno de Bruin