De Tweede Kamer wil, op initiatief van D66-parlementariër Sjoerd Sjoerdsma, dat aan de ‘vergeten’ verzetsheld Jan Zwartendijk postuum het Grootkruis in de Orde van de Nederlandse Leeuw wordt toegekend. 

Zwartendijk is de hoofdpersoon van De rechtvaardigen, het boek van Jan Brokken uit 2018. In 1940 werkt hij voor Philips in Kaunas, de toenmalige hoofdstad van Litouwen. Na de Duitse bezetting van Nederland in mei 1940 werd de consul van Nederland in Litouwen ontslagen omdat hij er nazisympathieën op nahield. Zwartendijk nam zijn positie over en samen met de Japanse consul Chiune Sugihara schreef hij in enkele weken tijd duizenden visa uit waarmee tussen de zes- tot tienduizend Joden konden ontkomen. 

Israël onderscheidde de ‘Nederlandse Schindler’ in 1997 postuum met de eretitel ‘Rechtvaardige onder de volkeren’. In Kaunas staat een monument voor Zwartendijk. In Nederland werd hij na de oorlog echter berispt door het Ministerie van Buitenlandse Zaken omdat hij ten onrechte visa had uitgeschreven. Het ministerie maakte daarvoor in 2018, naar aanleiding van het boek van Brokken, excuses. Toenmalig minister Stef Blok en koning Willem-Alexander spraken toen met de zoon en dochter van Zwartendijk.

“Ik leerde het verhaal van Jan Zwartendijk in 2018 kennen na het lezen van het boek dat Jan Brokken over hem had geschreven. Toen al stelde ik er Kamervragen over”, aldus Sjoerdsma over de open brief.

Het verzoek is bijzonder omdat koninklijke onderscheidingen nooit postuum worden uitgereikt. Daar is de initiatiefnemer zich ook van bewust: “Ik weet dat het tegen het protocol is, maar Zwartendijk heeft iets heel goeds gedaan door de regels te breken, ik vind dat wij ook iets goeds kunnen doen door de regels van het protocol te breken. Dit is een groot politiek en maatschappelijk initiatief geworden. Laten we de cirkel rondmaken en deze omissie alsnog goed afsluiten. Ik hoop dat na deze actie tenminste een miljoen mensen in Nederland de naam van Zwartendijk kennen.” Naast het feit dat koninklijke onderscheidingen nooit postuum worden uitgereikt, wordt het Grootkruis zelden aan burgers uitgereikt. Voormalig bondskanselier van Duitsland Angela Merkel kreeg de onderscheiding vorig jaar, de laatste Nederlandse burger was Ruud Lubbers in 1994.

De open brief is ook ondertekend door prominente personen uit de Joodse gemeenschap in Nederland zoals Esther Voet (hoofdredacteur van het Nieuw Israëlitisch Weekblad), Jacques Grishaver (voorzitter Nederlands Auschwitz Comité) en Natascha van Weezel (columnist en programmamaker). Philips, Zwartendijks voormalige werkgever, steunt de oproep eveneens. De hele open brief is hier te lezen.

Binnenkort verschijnt er van Evert van der Veen een recensie van De rechtvaardigen op Bazarow. Bert Overbeek van partnerwebsite Geschiedenis Magazine noemde het boek van Brokken “een omvangrijke pageturner en een indrukwekkende hommage aan de moed van de enkeling in een schier uitzichtloze humanitaire crisis”.

—

Jochem Wijma