“Geheimzinnig op de hoogte met papieren helden.”

Papieren helden is een online literair magazine. Gijsje Kooter vertelt over het tijdschrift, de schrijvers, de literatuur en de toekomst.

Een jaar geleden, op de drempel van de eerste lockdown, richtte zij samen met partner in crime Matthijs Koevoets papieren helden op, een maandelijks ‘fictief magazine’. Gijsje Kooter is schrijver van toneelstukken, korte verhalen en werkt momenteel aan een roman. Matthijs Koevoets is schrijver, tekenaar en webdeveloper.

Papieren helden brengt iedere maand een tiental nieuwe verhalen. Bij elkaar vormen die een gezamenlijk kunstwerk waarin je als lezer rondloopt en ontdekkingen doet. Elke editie is tegelijk een soort moodboard, een weerslag van de tijd. 

Papieren helden bestaat een jaar. Hoe ben je op het idee gekomen voor papieren helden?

“We begonnen vorig jaar vlak voor de eerste lockdown. Op 7 maart, in de nacht van het Boekenbal, verscheen ons nulnummer. Toen hadden we als ondertitel ‘verhalen voor nu’, want we wilden en willen dat de verhalen ergens over gaan, een bepaalde urgentie hebben. Dat zonder activistisch te zijn of zonder dat het één op één moet, maar met alles wat er aan de hand is in de wereld zijn we niet op zoek naar stijloefeningen, er moet wel iets op het spel staan.

Ondertussen is de ondertitel ‘fictief magazine’, want dat ‘juist nu-idee’ van ons werd door de corona-crisis al heel snel een cliché. Iederéén zei het opeens. Nu leggen we liever de nadruk op het maffe, eigen karakter van het blad.

We hadden ook het idee om een online crowdfunding systeem voor schrijvers te ontwikkelen. Een soort De Correspondent van de fictie. Als lezer maak je met je abonnement het schrijven mogelijk en help je kunst en cultuur in stand te houden.” 

Papieren helden noemt zichzelf een mecenaat. Hoe werkt dat precies?

“Onze leden betalen een tientje per maand en elke maand publiceren we een tiental verhalen. Het bedrag dat maandelijks van de leden binnenkomt, betalen we direct uit aan de schrijver. Samen vormen de leden het mecenaat. Uiteindelijk willen we zoveel abonnees hebben dat we ook andere dingen kunnen organiseren. Maar alles om de schrijver en de literatuur te vieren en de ruimte tussen lezer en schrijver te verkleinen.”

Hoeveel mensen werken er aan papieren helden?

“Dat zijn alle schrijvers en de redacteurs. Samen maken we iedere maand een toevallig kunstwerk. Ons uitgangspunt is om geen verstorende redactie te doen, omdat we vinden dat de schrijvers vooral moeten doen wat ze zelf willen, dat ze kunnen experimenteren. We hebben wel een bepaalde smaak. 

We selecteren elke maand een tiental verhalen waarin we vervolgens een overkoepelend of terugkerend thema zoeken. Dat thema wordt de titel van de editie. We schrijven iedere maand een bijsluiter om het een en ander onnavolgbaar uit te leggen.”

Hoe bedenken jullie die overkoepelende thema’s?

“Gewoon, door alle verhalen te lezen en te kijken wat voor gevoel we daarbij krijgen. Zijn er overeenkomsten of juist tegenstellingen? Het voorlaatste nummer heette Wachttijd, omdat de verhalen iets afwachtends hadden en we erachter kwamen dat we ook inderdaad in een soort pauze tussen de twee bedrijven zaten.

Het is niet één op één, maar meer associatief; het laatste nummer heet IJsbreker want we wonen aan een groot kanaal, daar varen steeds schepen voorbij. Toen het zo koud was, kwam daar een ijsbreker doorheen om de vaart open te houden. Daarnaast past IJsbreker bij nu omdat het zo’n turbulente tijd is, alsof we ergens doorheen moeten breken. 

Het gaat ons om het gevoel waarmee je achterblijft. Dat noemen we het ‘nachtkastjegevoel’. Hoe leg je een verhaal weg? Wat blijft er over? Hoe heeft het je veranderd? Hoe loop je het theater uit na de voorstelling?”

Eerder had je het over een ‘bepaalde smaak’, hoe omschrijf je die?

“We proberen de schrijvers zo vrij mogelijk te laten, maar het moet allemaal wel kwaliteit hebben. Zoals gezegd, we bepalen niet van tevoren een thema. De schrijvers moeten vooral schrijven wat ze willen schrijven en wat ze op dat moment belangrijk vinden. Het thema, of hoe je het wilt noemen, bepalen we dan achteraf. Tot nu toe lukt dat steeds, dat je toch telkens een soort tendens in de verhalen vindt, dat je merkt dat iedereen op zijn eigen manier in de tijd ‘gevangen’ lijkt te zitten.”

Literatuur is een weerspiegeling van de tijd, van een moment, maar aan de andere kant ook een mooie manier om te ontsnappen aan de realiteit. Waar op die schaal zit papieren helden?

“Ik denk dat daar een balans in is. Ook voor de schrijvers. Sommigen zijn bijna verlamd geraakt door deze tijd, maar de meesten hebben juist een sterke drive om zich erdoorheen te schrijven. Hoe zich dat uit is per schrijver verschillend. Afgelopen nummer schreef Helena Hoogenkamp over de Russische drag queen Katya. Ze zegt dat Katya haar door de coronacrisis heen heeft geholpen, dat ze steun bij haar vond.

De lezer, die ziet een veelvoud aan realiteiten. Elk verhaal is weer een nieuwe werkelijkheid, of die nu verzonnen is of beleefd. Als je de edities terugleest, zie je dat die werelden zich vormen naar de tijd en dat is best een fenomeen.”

Is het moeilijk om elke maand een selectie te maken?

“Nee, eigenlijk niet. De ene maand worden er meer verhalen ingestuurd dan de andere maar het is altijd duidelijk wat we moeten kiezen. Sommige verhalen schuiven we door omdat er nog redactie nodig is en soms zijn er stukken die we direct afwijzen. Dat betekent niet dat het niet goed is, maar dat het gewoon niet bij ons past. Dat we denken: waarom zou je dit verhaal op dit moment willen lezen? 

Soms weet je dat het een heel goed verhaal is, maar dat het nu toch niet het juiste moment is. Laatst hadden we bijvoorbeeld een heel donker verhaal, dat we er op dat moment net even niet bij konden hebben, maar we hebben dat verhaal wél een nummer later geplaatst. Ik heb zelfs nog aan de schrijver gevraagd: zou je misschien een kleine notie van hoop kunnen laten doorschemeren? Dat wilde die schrijver niet, en dan heeft de schrijver natuurlijk gewoon gelijk. Onze regel is ook: de schrijver heeft altijd het laatste woord. We kunnen suggesties doen, maar als een schrijver zegt: zo moet het erop, dan komt het er zo op.”

Hoeveel mecenassen heeft papieren helden nodig?

“Ons eerste streven is 300 abonnees. Daarmee kunnen we de schrijvers 300 euro per verhaal betalen. Daarna willen we door naar duizend leden, zodat we ook uit de kosten voor het beheer van de website komen, meer evenementen kunnen gaan organiseren, fysieke uitgaven kunnen realiseren en uiteindelijk zelfs het personeel kunnen betalen. Voorlopig gaat al het geld alleen naar de schrijvers. Elk nieuw lid vertaalt zich direct in een hogere gage voor de kunstenaar.

Wij willen dat de schrijver een reëel bedrag verdient. Wanneer je op internet bijvoorbeeld muziek streamt, dan ziet de kunstenaar maar een fractie van het geld dat jij als abonnee betaalt. Dat werkt niet. Daar worden alleen de investeerders rijk van.” 

Heeft papieren helden nog verdere plannen?

“Ja, we hebben tussen twee lockdowns door, met gevaar voor eigen leven, een keer opgetreden in de theaterzaal van de prachtige bibliotheek in Utrecht, wat voorheen het postkantoor was. Dat was echt fantastisch. Iedereen was totaal uitgelaten om weer in het theater te mogen zijn. We willen dat, als het weer mag, vaker doen. We zijn ook bezig met de eerste papieren papieren helden en ander mooi drukwerk.
We doen veel om onze schrijvers onder de aandacht te brengen. Er debuteren momenteel zoveel van ‘onze’ schrijvers. Ine Boermans, Sholeh Rezazadeh, Lies Gallez, Dorien de Wit… Als je lid van ons wordt, houden we je op de hoogte van al die mooie, nieuwe boeken en natuurlijk ook van al onze plannen.

We zijn altijd op zoek naar mensen en organisaties die willen helpen of samenwerken. We zijn geen concurrent, maar een instrument. We willen vooral dat de schrijver mag blijven doen wat hij het liefste doet en bij ons schrijft en experimenteert. De lezer maakt dat allemaal van dichtbij mee, ontdekt nieuwe mensen en invalshoeken. Hij is geheimzinnig op de hoogte.”

Wie hebben er allemaal al voor jullie geschreven?

“Te veel om op te noemen, maar een paar grote namen dan: Anne Provoost, Marieke Lucas Rijneveld, Thomas Verbogt, Jente Posthuma, Tjitske Jansen, Gerda Blees… Kijk anders even op onze schrijverspagina!”

Meer info of Papieren Helden steunen en mecenas worden? Kijk hier!