Special Oekraïne – Recensie Zulajka opent haar ogen van Guzel Jachina (copy)

Roeland Dobbelaer

Special Oekraïne - 

Recensie Zulajka opent haar ogen van Guzel Jachina

Over de auteur

Guzel Jachina (1977) is een schrijver en filmmaker van Tataarse afkomst. Haar bekroonde en tot tv-serie bewerkte debuutroman Zulajka opent
haar ogen
verscheen in 31 landen in vertaling. Ook Wolgakinderen is een internationale bestseller, en werd bekroond met de Meilleur livre étranger 2021. Van De trein naar Samarkand zijn de rechten al verkocht aan meer dan 20 landen. Wereldwijd zijn van haar drie romans meer dan 1 miljoen exemplaren verkocht.

Over het boek

In 1930 wordt een Tataars dorp binnengevallen door de communisten. De ongeletterde Zulajka wordt op transport gesteld naar Siberië, nadat haar man is doodgeschoten. De treinreis in de veewagon duurt een halfjaar, en uiteindelijk belanden de weinige overlevenden op een stuk taiga, waar ze zelf moeten zien te overleven.

Guzel Jachina geeft in haar boek over de deportaties door Stalin haar hoofdpersoon een authentieke stem en baseerde zich op het ware, hartverscheurende verhaal van haar grootmoeder.

Ieder afzonderlijk en allen tezamen

 

[Recensie] Als je van een volk af wilt, organiseer dan een lange reis, zonder comfort, zonder genoeg eten en drinken, zorg dat het of te koud of juist te warm is en je zult zien dat bij aankomst een deel van je probleem al is opgelost. De Turken stuurden de Armeniërs te voet door de Syrische woestijn, honderden kilometers en bijna niemand kwam aan op de plaats van bestemming. De nazi’s propten Joden in overvolle treinen en vervoerden ze vanuit heel Europa naar Polen, onderweg stierven duizenden de uitputtingsdood. Ook de Russen onder Stalin gebruikten dit vervoermiddel en wel om zich van het koelakken vraagstuk te ontdoen. Koelakken waren zelfstandige, traditioneel levende boeren. Na de afschaffing van het lijfeigenschap in de jaren zestig van de 19de eeuw wisten zij door hard werken een bestaan op te bouwen, met een bescheiden mate van welvaart. Ze hadden wat bezittingen, een koe, enkele geiten, wat extra graan om volgend jaar in te zaaien, wat huisraad. Toen na de Russische Revolutie Lenin startte met de collectivisatie van de productiemiddelen, ook in de landbouw, moesten de koelakken het ontgelden. Het communistische regime startte lastercampagnes om de koelakken te schaden, ze werden neergezet als uitbuiters, rijken, anticommunisten. De koelakken moesten inderdaad niets hebben van het communisme en snapten niet waarom ze opbrengsten van hun land voor niets aan de communisten zouden geven. Ze kwamen in verzet, verborgen eten en werktuigen, wilden niet meewerken en startten vechtpartijen. De communisten pikten dat niet en de maatregelen tegen de koelakken werden steeds zwaarder. Lenins opvolger Stalin verklaarde rond 1930 het hele volk als ongewenst. De hele klasse moest geliquideerd worden. Tegenwoordig noemen we dat genocide. De communisten zetten miljoenen koelakken hun boerderijen uit, hun land werd ontvreemd. Er werden ongeveer twee en een half miljoen mensen gedeporteerd naar Siberië. Naar schatting kwamen er 4 miljoen koelakken om het leven.

In de epische roman Zulajka opent haar ogen van de Guzel Jachina (1977) vormt de deportatie van de koelakken per trein naar Siberië een van de schokkendste delen van het boek. Het cynisme waarmee de communisten ervoor zorgden dat de reis zolang mogelijk duurde en dat er zo min mogelijk eten en drinken was, maakte dat minder dan de helft van de mensen die starten met de reis op de plaats van bestemming aankwamen. Een aantal wist te ontvluchten, een deel van hen werd opgespoord en doodgeschoten.

De communisten bedachten dat de koelakken een nieuw leven moesten opbouwen langs de grote rivieren in het oosten van het land, in Siberië; het meest onherbergzame stuk Rusland. Het gebied daar, ook wel taiga genaamd, is eigenlijk een groot uitgestrekt moeras met dennen begroeid, waar tijdens de ijskoude winters alles bevriest en het in de hete zomers onleefbaar is door muggen en de drassige ondergrond. Heel Rusland moest ontgonnen worden, het communistische regime had elke graankorrel nodig die ook maar ergens verbouwd kon worden en de gedachte was: degenen die de treinreis overleven zullen daar ook wel overleven en zorgen voor extra landbouwinkomsten. Koelakken konden immers hard werken en het waren goede boeren.

Dat is de politiek historische achtergrond van Guzal Jachina’s Zulajka opent haar ogen over het leven van de eenvoudige, tengere moslimboerin Zulajka. Ze is getrouwd met een beul van een kerel, Moertaza en woont samen met hem en haar schoonmoeder die ze Vampiria noemt.Vampiria is een stokdoof en blind wezen dat er alles aan doet om het leven van Zulajka onmogelijk te maken. Moeder en zoon behandelen haar als slaaf. Als lezer hoop je dat er snel verandering in komt. En dat komt als de communisten het koelakkendorp binnenvallen onder leiding van de idealistische en ambitieuze commandant Ignatov. Als Moertaza in verzet komt schiet Ignatov hem dood. Zulajka wordt op transport gezet. Van de regen in de drup, zeker als ze zwanger blijkt te zijn. Dan volgt de barre tocht per trein heel Rusland door.

Ze is uiteindelijk een van de weinigen uit haar dorp die de reis overleeft, niet op de laatste plaats door ingrijpen van Ignatov die zich tot haar aangetrokken voelt. In de taiga werken de koelakken, versterkt door een aantal dissidenten uit Leningrad en Moskou, onder erbarmelijke omstandigheden aan een nieuw dorp, aan een nieuw leven. Ignatov blijft bij zijn nieuwe kudde en regeert met harde hand. Zulajka bevalt van een zoon, al haar eerdere kinderen zijn binnen een paar weken gestorven. Ze besluit dat ze nog maar een taak heeft: zorgen dat dit kind overleeft.

De Kerst Slaper

Guzel Jachina

€ 15,00

Het bijzondere aan het boek is dat Jachina niet met grote analyses komt over de koelakkengeschiedenis, maar het verhaal vertelt door de ogen van een eenvoudige, niet geletterde vrouw. Een vrouw die geen idee heeft wat haar overkomt, die geen idee had of het nu normaal was hoe haar man en schoonmoeder haar behandelden en die geen idee heeft wat de communisten van haar willen en of het normaal is hoe ze haar behandelen. Zulajka probeert zo lang mogelijk te blijven leven volgens haar moslimgebruiken, maar die raken steeds meer op de achtergrond. Ze past zich aan, overleeft, vindt haar plek in de nieuwe gemeenschap, zorgt voor haar zoon. Gaandeweg krijgt ze het gevoel een eigen leven te hebben, eigen keuzes te kunnen maken, ondanks het barre leven in de taiga, ondanks het strenge communistische regime. Dat komt ook door bijzondere lotgenoten. Zo is er de geniale en altruïstische arts Wolf Karlovitsj Leibe, die knettergek is, maar toch honderden mensenlevens redt. Er is de kunstschilder Ikonnikov die propagandaschilderijen moeten maken en alle mooie plekken van Parijs schildert en beweert dat het Moskou is. Hij neem haar zoon onder zijn hoede, die ook droomt van een carrière als kunstschilder. En tot slotte is er ook dorpscommandant Ignatov die veel zachtmoediger is dan hij doet voorkomen. Hoe streng en wreed een regime ook kan zijn, bijzondere mensen die het goede doen zijn er altijd, dat is een van de vele boodschappen in het boek van Jachina.

Zulajka vertelt haar zoon vaak de parabels en legendes de ze in haar jeugd hoorde. Keer op keer moet ze deze herhalen, vooral het verhaal over de tovervogel Semroeg. Omdat de gewone vogels ruzie hebben zijn ze op zoek naar Semroeg om hem te vragen wie de vogels moet leiden. De vogels maken een uitputtende reis langs verschillende dalen (Dal van het Zoeken, Dal der Kennis, Dal van de Onverschilligheid, etc.) In het Dal van de Onverschilligheid ontdekken ze dat  “iedereen die in zijn hart geen evenwicht kon vinden tussen verdriet en vreugde, tussen liefde en haat, tussen vijanden en vrienden, tussen levenden en doden” gedoemd is om te sterven. Pas als mensen zich realiseren dat ze een onmisbaar onderdeel zijn van een groter geheel komt het goed: “Ieder afzonderlijk en allen tezamen.” Het is alsof Jachina wil zeggen dat een leven in gemeenschap niet erg is, als iedereen er maar een plek heeft en zichzelf mag zijn. Voor haar zoon blijkt dat niet voldoende.

Zulajka opent haar ogen als ze besluit dat ze haar eigen keuzes kan maken, hoe klein die ook zijn. En zo wordt het boek geen afrekening met een periode, maar toch een boek over liefde en hoop.

In het nawoord bij Zulajka opent haar ogen stelt vertaler Arthur Langeveld – wat heeft hij er een prachtig Nederlands van gemaakt – over de moord op de Koelakken dat de Sovjet-Unie “zo reeds in de jaren dertig haar eigen Holocaust” had, “waarover achteraf een diep stilzwijgen werd bewaard”. In een land waar het merendeel van de bevolking heden ten dagen Stalin als de belangrijkste en grootste Rus aller tijden beschouwd, is het schrijven van deze roman een meer dan moedige prestatie. Maar los van de politieke context is Zulajka opent haar ogen een prachtig roman en is de wereldliteratuur met die frêle, eenvoudige moslimdame weer een grote heldin rijker.

Voor het eerst gepubliceerd op De Leesclub van Alles

 

Informatie

Titel

Zulajka opent haar ogen

Taal

Nederlands

Bindwijze

Paperback

Druk

1

Verschenen

november 2018

Aantal pagina's

480 pagina's

Auteur

 

Vertaal door

Guzel Jachina

 

Arthur Langeveld

Uitgever

Querido

ISBN

9789021412276

Genre

Literatuur & Romans

Deze week in Bazarow Magazine

Lees hier wekelijks interviews met schrijvers, voorpublicaties van nieuwe boeken, columns, de agenda en het laatste boekennieuws.

Voorpublicatie - Rubyfruit Jungle

Rita Mae Brown

Interview - Johann Hari

Marnix Verplancke

Interview - Onno van Gelder jr.

Hanneke van de Water

Column - Literatuur is niet neutraal

Liliane Waanders

Voorpublicatie - Twee kampen

 Tjeerd Schuhmacher

Column - Geweld

Roeland Dobbelaer

Special Oekraïne - Recensie Vorosjylovhrad

Serhi Zjadan

Special Oekraïne - Recensie Zulajka opent haar ogen

Guzel Jachina

Special Oekraïne - Recensie Rusland, Oekraïne en de Krim 

Anton Kruft

Special Oekraïne – Recensie Het Rusland van Poetin 

Angela Stent

Special Oekraïne – Recensie Donbas 

Ardy Beld

Special Oekraïne - Recensie We moeten het even over Poetin hebben

Mark Galeotti

Bereik maandelijks meer dan 450.000 boekenliefhebbers en -kopers!

Nieuws

Lees hier het laatste nieuws van Bazarow

Agenda

Altijd ontvangen?

Meld je aan en ontvang dit gratis digitale magazine elke twee weken in je mailbox.